Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 24 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Izabela Korpik

Protokolant: po. stażysty Weronika Kowalska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lutego 2017 r. w Poznaniu sprawy z powództwa

K. B., D. B., E. B.,

przeciwko

A. (...) Oddział Terenowy w P.

o zapłatę

1.  powództwo oddala;

2.  kosztami procesu obciąża powodów i z tego tytułu zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 14.417 zł;

/-/ SSO Izabela Korpik

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 stycznia 2016 r. powodowie K. B., D. B. oraz E. B., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika wnieśli o zasądzenie od pozwanej A. (...) kwoty 12.485,179 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 listopada 2014 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, iż decyzją z dnia 10 lipca 2012 r. Wojewoda (...) stwierdził, że zespół pałacowo-parkowy o powierzchni 6.731 ha położony na działce o nr (...) w obrębie W., gmina D., stanowiący byłą własność G. B. (1) nie podlegał pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. W oparciu o tę decyzję powodowie zostali wpisani w księdze wieczystej nr (...) jako właściciele w udziałach: 3/8 – K. B., 3/8 E. B. oraz D. B. 2/8. Powodowie podnieśli, iż w dniu 21 listopada 2013 r. pozwana przekazała powodom zespół pałacowo-parkowy. W ocenie powodów przekazany park pozostaje w bardzo zaniedbanym stanie. Zaniechano jakichkolwiek robót – prac zabezpieczających, a jednocześnie zaprzestano użytkowania obiektu, co doprowadziło do całkowitej dewastacji. Powodowie po przejęciu przedmiotowych obiektów, podjęli działania w celu przerwania dalszej degradacji i destrukcji zwróconego im zespołu pałacowo-parkowego w W.. Powodowie wzywali pozwaną do próby ugodowej. Nie doszło jednak do zawarcia ugody. Odnośnie początkowego terminu naliczenia odsetek wskazano, iż termin 19 listopada 2014 r. wiąże się z zawezwaniem do próby ugodowej, które również przerwało termin przedawnienia. Powodowie podnieśli, iż proces degradacji i dewastacji obiektu trwał wiele lat. W 1999 r. na zlecenie pozwanej dokonano oceny stanu technicznego obiektu i parku. Zdaniem powodów w tym czasie pozwana powinna podjąć działania z należytą starannością lub natychmiast przekazać obiekt powodom, którzy mogliby wyremontować nieruchomość, wynająć, wydzierżawić lub oddać do odpłatnego korzystania. Co najmniej od tego momentu pozwana była w złej wierze i w sposób zawiniony ponosi odpowiedzialność za doprowadzenie pałacu i parku do całkowitej dewastacji i ruiny. Jako podstawę prawną odpowiedzialności pozwanej, powodowie wskazali na treść art. 225 k.c. i art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 415 k.c. i art. 417 k.c. (k. 2-6).

W odpowiedzi na pozew z dnia 23 maja 2016 r. pozwana Agencja wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów solidarnie na swoją rzecz kosztów niniejszego postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczeń. Wydanie nieruchomości nastąpiło w dniu 21 listopada 2013 r. Pozwana podniosła, iż powodowie złożyli wniosek o zawezwanie do próby ugodowej datowany na dzień 19 listopada 2014 r., jednak do pozwu nie załączyli dowodu nadania pisma, ani kopii pisma z prezentatą Sądu. Pozwany dysponuje odpisem wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, na którym widnieje prezentata Sądu z datą 24 listopada 2014 r. Taką datę nosi również adnotacja o skasowaniu znaków opłaty sądowej. Pozwana zakwestionowała powództwo zarówno co do zasady jak i wysokości, podnosząc, iż dysponowała nieruchomością jako posiadacz w dobrej wierze. Nieruchomość weszła do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa na podstawie decyzji nr (...) Wojewody (...) z dnia 13 lipca 1992 r. w sprawie likwidacji Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w K. w celu przekazania majątku Przedsiębiorstwa A. (...)Skarbu Państwa. Pozwana jest następcą prawnym A. (...)Skarbu Państwa. Pozwana stwierdziła, że utraciła status posiadacza w dobrej wierze dopiero z chwilą wydania nieruchomości powodom. Ewentualnie gdyby uznać, że pozwana była w złej wierze, to pozostawała w niej od momentu ostatecznego zakończenia postępowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia, iż nieruchomość nie podpadała pod działanie dekretu o reformie rolnej. Utrata dobrej wiary po stronie pozwanej mogła nastąpić w jej ocenie dopiero w chwili kiedy decyzja Wojewody (...) z dnia 10 lipca 2012 r. stała się ostateczna, tj. od dnia 19 września 2012 r. Pozwana zaprzeczyła, aby w okresie od przejęcia nieruchomości do chwili jej wydania powodom doszło do pogorszenia stanu nieruchomości. Zdaniem pozwanej, powodowie nie wykazali jak gospodarowali tym majątkiem byli właściciele i jaki był jego stan po zakończeniu wojny, a także w jakim stanie pozwana przejęła nieruchomość. Pozwana wskazała, że wykonywała bieżące remonty nakazane przez (...) Konserwatora Zabytków, objęła nieruchomość dozorem, ubezpieczała ją, a także umożliwiała lokalnej społeczności korzystanie z kaplicy znajdującej się w przedmiotowym obiekcie. Ponadto podniesiono, że jako państwowa osoba prawna nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. Agencja zakwestionowała ekspertyzy prywatne i kosztorysy dołączone przez powodów do pozwu (k. 188-192).

Pismem procesowym z dnia 7 lipca 2016 r. pełnomocnik powodów wskazał, iż wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 19 listopada 2014 r. został nadany przesyłką poleconą z dnia 20 listopada 2014 r. Ponadto podniesiono, że pozwana przejęła nieruchomość w należnym stanie. Zdaniem powodów, pozwana nie pozostawała w dobrej wierze z uwagi na to, iż jej prawo własności do przejmujących nieruchomości do kombinatu PGR było od początku kwestionowane. Powodowie podnieśli, że bez znaczenia pozostaje stan nieruchomości w chwili jej bezprawnego przejęcia (k. 260-263).

Pismem procesowym z dnia 22 lipca 2016 r. pozwana podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie oraz wskazała, że kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma stan nieruchomości w chwili przejęcia jej na mocy dekretu, gdyż nie wiadomo w jakim stanie poprzednicy prawni powodów pozostawili nieruchomość, i jaki wpływ tak na pałac jak i park miały działania wojenne (k. 269).

Do końca procesu strony konsekwentnie podtrzymywały stanowisko procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Zespół pałacowo-parkowy o powierzchni (...) ha, stanowiącej działkę o numerze (...), znajdującej się w obrębie W., gmina D., zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. (...)w P. stanowi własność K. B. (udział 3/8), E. B. (udział 3/8) oraz D. B. (udział 2/8). W latach powojennych właścicielem zespołu pałacowo-parkowego był G. B. (1), którego powodowie są spadkobiercami. W ramach realizacji reformy rolnej przeprowadzonej na podstawie dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, wymieniona nieruchomość została przekazana do zasobu Państwowych (...) Ziemskich, przekształconych następnie w 1949 roku w Państwowej Gospodarstwa Rolne.

Bezsporne, a nadto dowód : odpis księgi wieczystej nr (...) (k. 15), przesłuchanie powoda K. B. (k. 399-401).

Decyzją Nr (...) Wojewody (...) z dnia 13 lipca 1992 r. w sprawie likwidacji Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w K. w celu przekazania majątku Przedsiębiorstwa A. (...)Skarbu Państwa, z dniem 15 lipca 1992 r. zlikwidowano Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych w K.. Majątek likwidowanego Przedsiębiorstwa został przekazany A. (...)Skarbu Państwa w drodze protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 16 lipca 1992 r., który wszedł w skład zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 16 lipca 1992 r. Wojewoda (...) przekazał na rzeczA. (...)Skarbu Państwa składniki mienia Skarbu Państwa zlikwidowanego w myśl ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw Państwowego Przedsiębiorstwa Rolnego o nazwie Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych w K.. Na podstawie tego protokołu przekazano grunty o pow. 7.706 ha, w tym grunty orne 6.916 ha, trwałe użytki zielone 0.451 ha oraz pozostałe grunty – 0.339 ha. Ponadto przekazano majątek trwały w postaci budynków i budowli, maszyn i urządzeń technicznych, środków transportowych, narzędzi, przyrządów, ruchomości, zasadzeń wieloletnich i melioracji.

Bezsporne, nadto dowód : decyzja Nr (...) Wojewody (...) z dnia 13 lipca 1992 r. (k. 200-201), protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 16 lipca 1992 r. wraz z załącznikami (k. 202-212).

A. (...)Skarbu Państwa Oddział Terenowy w P. w dniu 27 kwietnia 1993 r. zawarła w z firmą (...) spółka z o.o. z siedzibą w W. umowę dzierżawy na nieruchomości rolne położone we W.: W. i Z., pochodzące ze zlikwidowanego Kombinatu PGR w K. – Zakład Rolny w K., obejmujący powierzchnię ogólną 1.025,07 ha, w tym tereny zabudowane. Umowa została zawarta na okres 16 lat, poczynając od dnia 30 kwietnia 1993 r.

W dniu 25 czerwca 1997 r. pozwana przeprowadziła lustrację przedmiotu dzierżawy nieruchomości rolnych (...) Rolny (...). W wyniku przeprowadzonej lustracji stwierdzono, że stan przedmiotu dzierżawy przedstawiał się dobrze. Wykazano dbałość o obiekt i jego stan techniczny. Produkcja roślinna była prowadzona na wysokim poziomie. Dzierżawca dbał o utrzymanie zespołu pałacowo-parkowego w W.. Stwierdzono, że budynek pałacu o nr inwent.(...) wymaga remontu. W pałacu było jedno mieszkanie zamieszkiwane przez Kierownika Zakładu (...). Druga część budynku wykorzystywana była na kaplicę.

W dniu 1 września 1999 r. (...) S.A. z/s w K. przekazała na rzecz Gospodarstwa Rolnego Skarbu Państwa w M. zespół pałacowo-parkowy w W., położony w gminie D. oraz wchodzący w skład Zespołu (...) Skarbu Państwa. Przekazano na rzecz pozwanej: działkę nr (...) o powierzchni (...) ha, obręb W., dwór nr inw. (...) wpisany do Rejestru (...) nr rej. (...)/A oraz park wpisany do Rejestru (...) nr rej. (...)/A oraz kanalizacje, ogrodzenia, stacje transformatorową i linię sieci NN.

Dowód: Umowa Nr (...) dzierżawy nieruchomości rolnej (k. 213-217), sprawozdanie z dnia 24 października 1997 r. Nr (...) z przeprowadzonej lustracji (k. 218-224), protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 1 września 1999 r. (k. 225), zeznania świadka G. B. (2) (k. 397-398).

Pozwana w dniu 23 września 1999 r. dokonała wizji lokalnej zespołu pałacowo-parkowego w W.. Decyzją nr (...) z dnia 26 października 1999 r. (...) Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. wyraził zgodę na przeprowadzenie prac porządkowo-sanitarnych polegających na usunięciu części krzewów, odrostów i samosiewów drzew do 10 cm średnicy w miejscu cięcia. Po przeprowadzeniu wizji lokalnej (23 września 1999 r.) pozwana zleciła przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji pałacu, która została wykonana na dzień 28 grudnia 1999 r. W zaleceniach z inwentaryzacji wskazano, iż na terenie parku należałoby wykonać zabiegi pielęgnacyjne w zakresie określonym decyzją nr (...) Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w P.. Wskazano, aby osuszyć ściany zewnętrzne, gdyż były zawilgocone. Zalecono wykonanie izolacji pionowej fundamentów. Dla podniesienia walorów architektonicznych pałacu należałoby usunąć z dziedzińca kotłownię degradującą wnętrze i szpecącą mur zamykający dziedziniec przypadkowo umiejscowionymi oknami. Wskazano także, że należałoby ocieplić budynek, wymienić uszkodzoną stolarkę okienną i drzwiową, usunąć istniejące ścianki działowe i ewentualnie wstawić nowe w zależności od potrzeb wynikających z nowej aranżacji wnętrza, wymienić wszystkie posadzki, a na parterze należałoby wykonać nową konstrukcję podłogi w miejscach, gdzie uległa zniszczeniu. Zalecono wykonanie nowych instalacji C.O., wodociągowej, kanalizacyjnej oraz energetycznej, w oparciu o nowe rozplanowanie pomieszczeń, a na zewnątrz – odgromową i odwodnieniową. Nowy system odprowadzania wody z połaci dachowych zalecono wykonać z materiałów dobrej jakości, odpowiadających randze budynku.

Dowód : inwentaryzacja pałacu w W. w gminie D. z dnia 28 grudnia 1999 r. wraz z załącznikami (k. 35-70).

W dniu 16 listopada 2004 r. (...) Wojewódzki Konserwator Zabytków przeprowadził kontrolę stanu zachowania budynku pałacowego w W., gmina D.. Konserwator zlecił uzupełnienie brakującego oszklenia, szczególnie okien w połaci dachowej oraz wyczyszczenie rynien. Prace miały zostać wykonane do dnia 31 grudnia 2004 r.

Kolejną kontrolę w/w obiektu przeprowadzono w dniu 22 kwietnia 2008 r. W wyniku tej kontroli Wojewódzki (...) Konserwator Zabytków wydał pozwanej A. (...) Oddział Terenowy w P. zalecenia pokontrolne w postaci: uzupełnienia braków w oszkleniu w oknach w połaci dachowej do dnia 30 czerwca 2008 r., uzupełnienia nieszczelności w pokryciu dachowym w terminie do 31 lipca 2008 r., udrożnienia, oczyszczenia i uzupełnienia rynien i rur spustowych w terminie do dnia 31 lipca 2008 r., wykonania izolacji frontowego tarasu wraz z właściwym odprowadzeniem wód deszczowych do dnia 31 lipca 2008 r., usunięcia śmieci i gruzu z wnętrza pałacu do 15 lipca 2008 r. oraz zabezpieczenia obiektu przed dostępem osób postronnych do 30 czerwca 2008 r.

Dowód : pismo (...) Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 18 listopada 2004 r. (k. 226), pismo (...) Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 16 czerwca 2008 r. (k. 227).

W dniu 30 maja 2011 r. pozwana zawarła z Parafią Rzymskokatolicką p.w. Św. W. w N. porozumienie. Przedmiotem porozumienia była kaplica znajdująca się budynku dworu położonego w W., wchodzącego w skład zespołu dworsko-parkowego stanowiącego działkę numer (...) o pow.(...)ha. Pozwana wyraziła zgodę na korzystanie z kaplicy przez społeczność w W. w celu uczestniczenia w mszach św. w każdą niedzielę o godzinie 9.30 lub w święta zniesione o godzinie 19.30 lub 9.30 oraz w trakcie rekolekcji szkolnych o godz. 8.00. Korzystanie z kaplicy było nieodpłatne. Parafia na mocy tego porozumienia w § 4 zobowiązała się do przeprowadzania bieżących remontów i konserwacji wnętrza kaplicy i sąsiedniego pomieszczenia pełniącego funkcję zakrystii oraz do konserwacji stolarki okiennej i drzwiowej wymienionych pomieszczeń, jak również do ponoszenia bieżących kosztów utrzymania tych pomieszczeń.

Dowód : porozumienie z dnia 30 maja 2011 r. (k. 241).

W dniu 1 stycznia 2011 r. Agencja zawarła z (...) Spółka Akcyjna umowę nr (...) o świadczenie usługi kompleksowej, polegającej na sprzedaży energii elektrycznej dla obiektu niemieszkalnego – biura, położonego w pałacu w W.. W dniu 25 lutego 2014 r. pozwana wypowiedziała w/w umowę.

Pozwana w dniu 31 grudnia 2012 r. zawarła umowę z firmą - Biuro Handlowo-Usługowe (...) z siedzibą w P., której przedmiotem była usługa dozoru mienia, wchodzącego w skład (...) Skarbu Państwa, m.in. obejmująca działkę nr (...) zabudowaną pałacem i zabytkowym parkiem w W.. Umowa została zawarta do dnia 31 grudnia 2013 r.

W okresie od 1 marca 2013 r. do 28 lutego 2014 r. przedmiotowy zespół pałacowo-parkowy był ubezpieczony od ognia i innych zdarzeń losowych oraz od kradzieży z włamaniem i rabunku.

Dowód : umowa nr (...) do postępowania nr (...), część 4 z dnia 31.12.2012 r. (k. 228-236), polisa ubezpieczeniowa z załącznikiem (k. 237-240), umowa nr (...) o świadczenie usługi kompleksowej wraz oświadczeniem o jej wypowiedzeniu (k. 242-244).

Powód K. B. w imieniu własnym oraz pozostałych powodów od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku podejmował działania celem odzyskania przedmiotowego zespołu pałacowo-parkowego. Powód K. B. pismem z dnia 22 sierpnia 1992 r. zwrócił się w imieniu własnym oraz pozostałych spadkobierców z wnioskiem do A. (...)Skarbu Państwa Oddział Terenowy w P. o umożliwienie mu wykupu zespołu pałacowo-parkowego w W..

Pismem z dnia 24 sierpnia 1992 r. A. (...)Skarbu Państwa Oddział Terenowy w P. poinformował K. B., iż jego wniosek zostanie rozpatrzony przy sporządzaniu wykazu nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży z byłego (...) K..

Dowód : pismo powoda z dnia 22 sierpnia 1992 r. (k. 71), pismo (...) Oddział Terenowy w P. z dnia 24 sierpnia 1992 r. (k. 72).

Decyzją z dnia 10 lipca 2012 r. o sygn. akt (...) Wojewoda (...) stwierdził, że zespół pałacowo-parkowy o powierzchni (...)ha położony na działce o nr (...), znajdującej się w obrębie W., gmina D., stanowiący byłą własność G. B. (1), zapisany w księdze wieczystej nr KW (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. (...)w P., nie podlegał pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r., nr 3, poz. 13 ze zm.). Decyzja ta uprawomocniła się w dniu 19 września 2012 r.

Dowód : decyzja z dnia 10 lipca 2012 r. (k. 12-14).

Spadkobiercami G. B. (1) są K. B., E. B. oraz D. B.. W oparciu o decyzję Wojewody (...) z dnia 10 lipca 2012 r., z wyodrębnionej księgi wieczystej nr (...) w księdze wieczystej o nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. (...)w P., jako właściciele wpisani zostali: K. B. (udział 3/8), E. B. (udział 3/8) oraz D. B. (udział 2/8).

Dowód : odpis księgi wieczystej nr (...) (k. 15).

Niezwłocznie po uprawomocnieniu się decyzji Wojewody (...) z dnia 10 lipca 2012 r. o sygn. akt (...), A. (...)podjęła czynności mające na celu przekazanie zespołu pałacowo-parkowego jego właścicielom.

Protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 21 listopada 2013 r. pozwana A. (...)Oddział Terenowy w P. przekazała powodom K. B., E. B. oraz D. B. zabudowaną działkę położoną w W., gm. D., oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...)o pow. (...)ha, stanowiącą zespół dworsko-parkowy wpisany do rejestru zabytków: park pod numerem rejestru (...), dwór pod numerem rejestru (...). W budynku dworu znajduje się kaplica, która służy jako miejsce kultu religijnego, gdzie odprawiane są msze św. w niedziele i święta oraz w trakcie rekolekcji szkolnych.

Do protokołu zdawczo-odbiorczego został dołączony opis stanu technicznego budynków i budowli wchodzących w skład zespołu pałacowo – parkowego w W..

Z załączonego opisu stanu technicznego jednoznacznie wynika, iż pałac jest w złym stanie technicznym: liczne nieszczelności dachówek, powodujące zalewanie stropów i konstrukcji ścian, większość kominów ponad dachem jest zmurszała i popękana, w budynku występuje wilgoć oraz uszkodzenie izolacji przeciwwilgociowej, w niektórych pomieszczeniach podłogi są całkowicie zarwane, spróchniałe. Konstrukcja ścian jest w złym stanie technicznym, brak szyb w oknach, na parterze budynku okna zabite płytami drewnianymi i deskami jako zabezpieczenie przed osobami postronnymi, drzwi zewnętrzne i wewnętrzne są zniszczone, zdewastowane i spróchniałe, instalacja elektryczna w części pałacowej niesprawna (zdewastowana i nieużytkowana), a w pomieszczeniach kaplicy sprawna i użytkowana, instalacja wodno-kanalizacyjna w złym stanie technicznym, instalacja c.o. niesprawna, zdewastowana, rynny i rury spustowe niekompletne i uszkodzone. W protokole stwierdzono, że w budynku należy niezwłocznie przeprowadzić remont kapitalny, a obecny stan techniczny budynku może doprowadzić do częściowego zawalenia stropów. Teren zespołu pałacowo-parkowego ogrodzony jest murem kamiennym oraz murem z bloczków betonowych. Część muru kamiennego jest uszkodzona, rozebrana tworząc tzw. „ślepe” przejścia. Na terenie parku usytuowane są dwa budynki piwnic ziemnych tzw. „lodowni’. Park wymaga wyczyszczenia z licznych „wywrotów”.

Powodowie niezwłocznie po odbiorze zespołu pałacowo-parkowego złożyli pozwanej uwagi do stanu obiektów – w piśmie z dnia 21 listopada 2013 r.

Dowód : protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 21 listopada 2013 r. (k. 16-19), pismo powodów z dnia 21 listopada 2013 r. (k. 20-23), opis stanu technicznego budynków i budowli wchodzących w skład zespołu pałacowo-parkowego w W. z dnia 25 kwietnia 2013 r. wraz z dokumentacją fotograficzną (k. 24-34), zeznania świadka G. B. (2) (k. 397-398), zeznania świadka M. P. (k. 398-399).

Powodowie pismem z dnia 19 listopada 2014 r. (skutecznie wniesionym w dniu 20 listopada 2014 roku ) wezwali pozwaną do próby ugodowej. Sprawa została zarejestrowana w Sądzie Rejonowym P. (...)w P. pod sygn. akt I Co (...). Do zawarcia ugody pomiędzy stronami nie doszło.

Dowód : zawezwanie do próby ugodowej z dnia 19 listopada 2014 r. (k. 149-152), protokół z dnia 23 czerwca 2015 r. (k. 153), dokumenty znajdujące się w aktach sprawy o sygn. I Co (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o ww. dokumenty znajdujące się w aktach niniejszej sprawy oraz aktach sprawy I Co (...), częściowo zeznania świadków i stron postępowania.

Sąd dał wiarę przedłożonym przez strony dowodom z dokumentów. Dokumenty urzędowe zawarte w aktach sprawy, a taki charakter mają m.in. odpisy ksiąg wieczystych, akty notarialne, decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe, Sąd ocenił jako wiarygodne. Odpowiadają one dyspozycji art. 244 § 1 k.p.c., zgodnie z treścią którego dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. W postępowaniu cywilnym dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie - art. 245 k.p.c. Dokumenty prywatne znajdujące się w aktach sprawy zostały również ocenione jako wiarygodne. Autentyczność dokumentów prywatnych i urzędowych oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym wszystkie te dokumenty okazały się przydatne przy dokonywaniu ustaleń faktycznych w sprawie. Żadna ze stron nie kwestionowała treści kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a to pozwoliło na potraktowanie tych kopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Sąd uznał również za wiarygodny materiał dowodowy zeznania świadków G. B. (2) i M. P.. Zeznania te były rzeczowe, a nadto wzajemnie spójne i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonych w sprawie dokumentach. Wymienieni świadkowie byli pracownikami pozwanej Agencji, jednakże Sąd nie dopatrzył się w ich zeznaniach stronniczości.

Również zeznania powoda K. B. zasługiwały na wiarę. Brak było podstaw do kwestionowania zeznań powoda w zakresie, w jakim opisał on w szczególności stan nieruchomości. Zeznania te nie miały jednakże większego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem spór miał przede wszystkim charakter prawny.

Nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia opinie i ekspertyzy przedstawione przez powodów: ekspertyza z dnia 12 listopada 2013 r. dotycząca stanu zachowania parku zabytkowego w W., gm. D. (k. 73-79), wstępne wytyczne po rewaloryzacji parku w W., gm. D. z dnia 12 listopada 2013 r. (k. 80-84), opinia z dnia 19 listopada 2014 r. w sprawie szacowania kosztów odtworzenia parku w W. (k. 85-99), kosztorys inwestorski z listopada 2014 r. – wycena robót remontowo-budowlanych niezbędnych do odtworzenia budynku pałacowego w W. (k. 100-148). Dokumenty te są jedynie dokumentami prywatnymi, a więc stanowią jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.). Zgodnie zaś z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1974 r. (sygn. akt: II Cr 260/1974, jak i również wyroku z dnia 8 listopada 1988 r., II CR 312/88, wyroku z dnia 12 kwietnia 2002 r., I CKN 92/00), której wnioski Sąd Okręgowy w całości podziela, prywatne ekspertyzy opracowane na zlecenie stron czy w toku procesu czy jeszcze przed jego wszczęciem, należy traktować, w razie przyjęcia ich przez sąd orzekający, jako wyjaśnienia stanowiące poparcie, z uwzględnieniem wiadomości specjalnych, stanowisk stron. Nie ma przy tym znaczenia, że osoba sporządzająca opinię jest biegłym sądowym. W okolicznościach sprawy, ustalenie istotnych faktów spornych wymagało zatem wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Właściwym zatem dowodem dla ich ustalenia była opinia biegłego sądowego.

Sąd na rozprawie w dniu 24 lutego 2017 roku oddalił w niniejszej sprawie wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodów z opinii biegłych z zakresu dendrologii, szkółkarstwa ,zakładania i utrzymywania parków oraz z zakresu budownictwa i kosztorysowania wartości parków, albowiem okoliczności, na które dowody te miały być powołane, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego procesu, wobec czego przeprowadzenie tych dowodów zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powodowie – K. B., D. B. i E. B. żądali zasądzenia odszkodowania za pogorszenie stanu nieruchomości – zespołu pałacowo-parkowego o powierzchni (...)ha, stanowiącej działkę o numerze (...), znajdującej się w obrębie W., gmina D., zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. (...)w P.. Podstawę prawną roszczenia powodów stanowią przepisy art. 225 k.c. i art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 415 k.c. i art. 417 k.c.

Art. 224 § 1 k.c. stanowi, iż samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

W myśl § 2 w/w przepisu, jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Stosownie do art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Zgodnie zaś z art. 230 k.c. przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy (wyrok SN z dnia 24 maja 2005 r., V CK 48/05, Lex nr 149806) i nie odpowiada za jej zużycie, pogorszenie lub utratę; nabywa własność pobranych pożytków naturalnych oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne (art. 224 § 1 k.c.). W stosunku zatem do takiego posiadacza właścicielowi roszczenia uzupełniające nie przysługują. Jednakże w wypadku, gdy w zamian za rzecz utraconą samoistny posiadacz w dobrej wierze otrzymałby ekwiwalent (np. odszkodowanie z ubezpieczenia), byłby zobowiązany do jego zwrotu właścicielowi na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n. k.c.).

Od chwili, gdy samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu rzeczy. Z tego powodu jego sytuacja ulega zmianie, powstają bowiem skutki określone w art. 224 § 2 k.c. Jest on zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także powinien zwrócić pobrane pożytki, których nie zużył, jak też uiścić wartość tych, które zużył. Odpowiedzialny jest również za zawinione zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy. Ciężar dowodu, że posiadacz dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy i kiedy to nastąpiło, spoczywa na właścicielu (art. 6 k.c.).

Samoistny posiadacz, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa, odpowiada za zużycie rzeczy, jej pogorszenie lub utratę. Przez zużycie rzeczy rozumie się takie następstwa, które przekraczają granice normalnego z niej korzystania. Pogorszenie rzeczy oznacza, że stan rzeczy w momencie wydania jej właścicielowi jest gorszy w porównaniu z chwilą objęcia jej przez posiadacza. Utrata rzeczy obejmuje zarówno ustanie jej bytu fizycznego (np. na skutek pożaru, likwidacji), jak i utratę jej władztwa przez posiadacza (np. zgubienie, kradzież, zbycie). Odpowiedzialność samoistnego posiadacza za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy oparta jest na zasadzie winy, przy czym ustawodawca w art. 224 § 2 k.c. wprowadza domniemanie winy takiego posiadacza. W celu zwolnienia się od odpowiedzialności posiadacz powinien wykazać, że winy nie ponosi.

Pozwana A. (...)Oddział Terenowy w P. podniosła zarzut przedawnienia roszczenia powodów.

Zgodnie z treścią art. 229 § 1 k.c. roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

Art. 229 k.c. wiąże początek biegu przedawnienia roszczeń właściciela przeciwko posiadaczowi i posiadacza przeciwko właścicielowi z dniem zwrotu rzeczy. Istotnych dla wykładni art. 229 wskazówek udzielił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 23 stycznia 2007 r., III CSK 278/06, LexPolonica nr 1449403 (OSNC 2007, nr 12, poz. 186), w którym wyraził pogląd, że roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, niebędące świadczeniem okresowym i obejmujące cały czas, przez który posiadacz korzystał z rzeczy, powstaje z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie i uzyskuje samodzielny byt prawny jako roszczenie obligacyjne, które może być dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego. Przedawnia się po upływie dziesięciu lat (art. 118) od chwili objęcia nieruchomości w posiadanie przez posiadacza i może być dochodzone przez właściciela przez cały dziesięcioletni okres posiadania liczony wstecz od daty wytoczenia powództwa. Art. 229 ma jednak zastosowanie tylko w sytuacji, gdy nastąpił zwrot rzeczy i właściciel dochodzi roszczeń uzupełniających po odzyskaniu posiadania rzeczy. Nie ma zastosowania, gdy zwrot rzeczy jeszcze nie nastąpił albo nie może nastąpić dlatego, że posiadacz utracił rzecz albo rzecz już nie istnieje. Roszczenie właściciela nieruchomości zajętej pod drogę publiczną, o wynagrodzenie za korzystanie z niej, nie może więc być dochodzone po nabyciu własności tej nieruchomości przez dotychczasowego posiadacza na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.).

Nie ma znaczenia dla biegu terminu przedawnienia, czy roszczenia uzupełniające wynikają z posiadania samoistnego czy zależnego (por. art. 230). Dlatego też Sąd Najwyższy uznał w orzeczeniu z 25 marca 1986 r., IV CR 29/86, LexPolonica nr 302037 (OSNCP 1987, nr 2-3, poz. 44), że: „termin przedawnienia, o którym mowa w art. 229 § 1 k.c., ma zastosowanie również do roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości rolnej skierowanego przeciwko posiadaczowi (samoistnemu, zależnemu), który odmówił zwrócenia mu tej nieruchomości po zakończeniu stosunku bezczynszowego użytkowania (art. 225, art. 230 w zw. z art. 708 k.c.)". Pogląd ten jest uzasadniony tym, że wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy nie dzieli się, z punktu widzenia przepisów o przedawnieniu, na poszczególne świadczenia okresowe (czynsze), lecz jest należnością jednorazową za cały okres korzystania przez posiadacza z tej rzeczy. Jeżeli chodzi o stosunek do roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (patrz teza 3 do art. 224), to należy przypomnieć, że to ostatnie roszczenie ma co do zasady taką samą treść jak roszczenie z art. 225 - zmierza bowiem także do wyrównania właścicielowi uszczerbku poniesionego wskutek tego, że jego rzecz posiadał kto inny bez tytułu prawnego. Zgodnie ze stosunkiem lex specialis do lex generalis roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia mogą się więc aktualizować tylko w takim zakresie, w jakim problem wzajemnych rozliczeń między właścicielem a posiadaczem nie został uregulowany art. 222-231.

W uchwale z 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, LexPolonica nr 355126 (OSNC 2002, nr 12, poz. 149), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wykładnia art. 229 § 1 (co do zakresu tego unormowania) nie może być dokonana bez uwzględnienia charakteru roszczeń uzupełniających. Roszczenia te mają charakter samodzielny, a nie akcesoryjny. Dlatego związek roszczeń uzupełniających z roszczeniem windykacyjnym i z samym prawem własności nie jest nierozdzielny. Oznacza to, że mogą one być dochodzone oddzielnie; właściciel może więc żądać tylko wydania rzeczy albo tylko wynagrodzenia za korzystanie z niej, nie żądając wydania. Poza tym - w przeciwieństwie do roszczeń windykacyjnych lub negatoryjnych - mogą one być samodzielnym przedmiotem obrotu.

Roszczeń uzupełniających, mimo że są ściśle związane z samym posiadaniem i powstają tylko w stosunkach pomiędzy właścicielem a posiadaczem, można w zasadzie dochodzić w czasie trwania posiadania, a po jego ustaniu - tylko w stosunkowo krótkim terminie, określonym w art. 229 § 1. Tak więc art. 229 § 1 nie normuje kwestii wymagalności tych roszczeń, tj. nie określa początku biegu ich przedawnienia (art. 120 § 1), lecz tylko skraca wynikające z art. 118 ogólne terminy przedawnienia. W tym kontekście art. 229 § 1 nie sanuje roszczeń przedawnionych według zasad ogólnych, ale swoją normą restrykcyjną obejmuje roszczenia nieprzedawnione w dacie zwrotu rzeczy. Jak to więc stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniach: z 4 grudnia 1980 r., II CR 501/80, LexPolonica nr 296158 (OSNCP 1981, nr 9, poz. 171), i z 25 marca 1986 r., IV CR 29/86, LexPolonica nr 302037 (OSNCP 1987, nr 2-3, poz. 44) - w okresie ustalonym w art. 229 § 1 właściciel może dochodzić wynagrodzenia za cały, nieprzekraczający terminu przewidzianego w art. 118, czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej wierze.

Wymagalność roszczenia o zwrot nakładów nie została wyraźnie uregulowana. W orzecznictwie przyjmuje się, że w zasadzie samoistny posiadacz nie może żądać ich zwrotu przed wydaniem nieruchomości, gdyż powództwo takie byłoby przedwczesne. Jednakże w orzeczeniu z 8 kwietnia 1971 r., III CRN 45/70, LexPolonica nr 296080 (OSNCP 1972, nr 1, poz. 9), Sąd Najwyższy, wyrażając taki właśnie pogląd, przyjął, że wyjątkowo można uznać, iż roszczenie staje się wymagalne z chwilą, gdy posiadacz wyraża wobec właściciela gotowość wydania rzeczy, a ten nie przyjmuje oferty posiadacza. Stanowisko to Sąd Najwyższy podtrzymał w wyroku z 13 listopada 1997 r., I CKN 323/97, LexPolonica nr 328327 (OSNC 1998, nr 5, poz. 79), stwierdzając, że właściciel nieruchomości tylko w zupełnie wyjątkowych okolicznościach może odmówić jej przyjęcia, jeżeli zwraca ją posiadacz bez tytułu prawnego. Odmowę taką można usprawiedliwić tylko wtedy, gdyby zwracana rzecz została w ten sposób zmieniona lub zniszczona, że przedstawiałaby zupełnie inną jakość w stosunku do jej stanu pierwotnego, np. wrak samochodu. W odniesieniu do nieruchomości o takiej istotnej zmianie można mówić w przypadkach zupełnie wyjątkowych: nie należy do nich np. zabudowa zwracanej działki garażami, skoro po odzyskaniu władztwa właściciel może podjąć odpowiednie działanie zmierzające do przywrócenia jej do stanu poprzedniego. Samo pojęcie „zwrot rzeczy", w rozumieniu art. 229 § 1, nie zostało ustawowo zdefiniowane, nie budzi jednak wątpliwości, że zwrot rzeczy polega na odzyskaniu nad nią faktycznego władztwa przez właściciela. W wyroku z 26 marca 1998 r., I CKN 590/97, LexPolonica nr 332453 (OSNC 1998, nr 11, poz. 180) Sąd Najwyższy uznał, że brak bliższego określenia pojęcia „zwrot rzeczy" ma ten skutek, że należy go rozumieć jako ponowne znalezienie się rzeczy w posiadaniu właściciela, bez względu na to, w jaki sposób do takiego przemieszczenia rzeczy doszło. Jeżeli tak, to samo tylko wygaśnięcie pozwolenia na budowę oraz podporządkowanie się przez inwestora zakazowi jej kontynuowania nie może być utożsamiane ze zwrotem nieruchomości. Samowolne pozbawienie posiadacza posiadania rzeczy przez właściciela wypełnia hipotezę art. 229 co do tego, że zwrot rzeczy nastąpił. Z kolei utrata posiadania przez posiadacza na rzecz innej osoby, niebędącej właścicielem, nie ma wpływu na bieg terminu przedawnienia. Zwrotem rzeczy może być także wydanie właścicielowi innego gruntu, przyznanego mu w zamian za dotychczasowy w trybie określonym w ustawie z 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749 ze zm.). Zwrot rzeczy w rozumieniu art. 229 § 1 może nastąpić także w sposób przewidziany w art. 349 (uchwała SN z 22 lipca 2005 r., III CZP 47/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 100). W orzeczeniu z 12 kwietnia 1994 r., II CRN 18/94 (LexPolonica nr 309235), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że utrata przymiotu dobrej wiary posiadacza powoduje także, że roszczenie istniejące w chwili dokonania nakładów staje się wymagalne; zła wiara zmienia więc sytuację posiadacza; nakłady konieczne mogą być od tej chwili dochodzone.

Dalej wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 123 § 1 pkt 1) k.c., bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Jak z kolei wynika z art. 124 k.c., po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo” (art. 124 § 1 k.c.). „W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone” (art. 124 § 2 k.c.). Sąd Najwyższy w wyroku V CSK 274/13 wskazał, iż postępowanie wywołane tzw. zawezwaniem do próby ugodowej przerywa bieg przedawnienia do czasu, aż sąd orzeknie, że do ugody nie doszło.

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie doszło do przedawnienia roszczenia. Powodowie bowiem w dniu 20 listopada 2013 r. (data nadania pisma – stempel pocztowy) wysłali zawezwanie do próby ugodowej. W dniu 24 listopada 2014 r. wniosek został zarejestrowany w Sądzie Rejonowym P. (...)w P. pod sygn. akt I Co (...). Termin przedawnienia upłynąłby w dniu 21 listopada 2013 r. Jednakże przed upływem terminu przedawnienia został wniesiony wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Tym samym skutecznie przerwano bieg terminu przedawnienia, co umożliwiło powodom wniesienie niniejszego powództwa i domaganie się roszczenia.

Odnosząc do analizowanej sprawy przytoczone na wstępie rozważania dotyczące przepisów regulujących roszczenia przeciwko posiadaczowi rzeczy, wskazać należy, iż możliwość domagania się przez właściciela od posiadacza odszkodowania za pogorszenie stanu nieruchomości jest uzależniona od łącznego wystąpienia następujących przesłanek: braku po stronie posiadacza tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości i braku dobrej wiary po stronie tegoż posiadacza, a jednocześnie wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. zdarzenia wywołującego szkodę, szkody oraz związku przyczynowego między tym zdarzeniem a szkodą. W niniejszej sprawie powód nie sprostał wykazaniu przesłanek odpowiedzialności pozwanej.

Rozważania prawne w niniejszej sprawie należy rozpocząć od oceny charakteru władztwa pozwanej dotyczącego nieruchomości powodów, które znajdowały się w Zasobie (...) Skarbu Państwa. W postanowieniu z dnia 9 maja 2000 r., IV CKN 29/00 (LEX nr 52672) Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, że Skarb Państwa pozostaje właścicielem dysponowanych przez Agencję nieruchomości, która jest instytucją powierniczą. Wyjątek stanowią nieruchomości nabyte przez ten podmiot w celu zapewnienia funkcjonowania Biura Prezesa i oddziałów terenowych (art. 5 ust. 4 ustawy). Agencja od początku jej powołania była państwową osobą prawną (art. 3 ust. 1 ustawy) i obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonywała prawo własności i inne prawa rzeczowe na rzecz państwa w stosunku do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (art. 5 ust. 1 ustawy). Choć nie jest właścicielem nieruchomości wchodzących do Zasobu, na zewnątrz występuje jako wyłączny dysponent prawa przysługującego Skarbowi Państwa, działając we własnym imieniu. Agencja wykonuje także w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanym państwowym przedsiębiorstwie gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych (art. 5 ust. 3 ustawy). Wskazać należy, iż pomimo że Skarb Państwa pozostaje właścicielem nieruchomości tworzących Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa, a pozwana Agencja jest jedynie instytucją powierniczą, to jednak Agencja w ramach swoich kompetencji jest uprawniona m.in. do wykonywania we własnym imieniu praw i obowiązków Skarbu Państwa do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W stosunkach zewnętrznych, np. wydzierżawiając przedmiotowe (...) S.A. z siedzibą w W. (następnie (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.), na podstawie umowy nr (...) z dnia 27 kwietnia 1993 r., pozwana zachowywała się tak, jakby była właścicielem przedmiotowych nieruchomości powodów, a więc można było ją uznać za ich samoistnego posiadacza.

W ocenie Sądu zarówno pozwana A. (...), jak i jej poprzednik prawny – A.Skarbu Państwa byli posiadaczami samoistnymi przedmiotowej nieruchomości. Agencja od początku jej powołania była państwową osobą prawną i obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonywała prawo własności i inne prawa rzeczowe na rzecz państwa w stosunku do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (art. 5 ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 107, poz. 464). Pozwana nie jest właścicielem nieruchomości wchodzących do Zasobu, na zewnątrz występuje jednak jako wyłączny dysponent prawa przysługującego Skarbowi Państwa, działając we własnym imieniu. Skoro, w ramach stosunku powiernictwa wykonuje własność państwową, to granice wykonywania przez Agencję prawa własności mieszczą się w dyspozycji normy art. 140 k.c. Ustawodawca wyodrębnił w tym unormowaniu uprawnienie do korzystania z rzeczy i uprawnienie do rozporządzania rzeczą. Chociaż nie wyczerpują one prawa własności, to jednak stanowią zasadniczy jej trzon.

Dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu istotne było ustalenie, czy pozwana posiadała przedmiotową nieruchomość w dobrej czy w złej wierze. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono zaakceptowany w literaturze pogląd, że przedsiębiorstwo państwowe wyposażone w majątek, w tym nieruchomości, uzyskany przez Skarb Państwa na podstawie nieważnej decyzji nacjonalizacyjnej, może być uznane za samoistnego posiadacza w dobrej wierze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK 185/05, OSP 2007, nr 5, poz. 62). Agencja Nieruchomości Rolnych objęła nieruchomość powodów w posiadanie na podstawie prawomocnej decyzji Wojewody (...) z dnia 13 lipca 1992 roku w sprawie likwidacji Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w K.. Decyzja powyższa została wydana na podstawie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 1991 Nr 107, poz. 464). Faktyczne przekazanie poprzednikowi prawnemu Agencji majątku przedsiębiorstwa państwowego nastąpiło w formie protokołu zdawczo-odbiorczego, spisanego pomiędzy Wojewodą (...) jako organem założycielskim zlikwidowanego przedsiębiorstwa a A. (...)Skarbu Państwa. Wobec powyższego uznać należało, że pozwana objęła nieruchomości w posiadanie w dobrej wierze.

Przejęcie majątku nie zostało bowiem dokonane bez podstawy prawnej, lecz na mocy prawomocnej decyzji Wojewody. Wskazać należy, że istnienie dobrej lub złej wiary jest uzależnione od stanu świadomości posiadacza. Pozostawanie przez posiadacza w złej wierze wiąże się z powzięciem przez niego wiadomości, które powinny skłonić do wniosku, że stan jego posiadania nie jest zgodny ze stanem prawnym. Wiedza ta powinna podlegać ocenie na tle całokształtu okoliczności sprawy.

Odnosząc się do podnoszonych przez stronę powodową argumentów, że pozwana powinna wiedzieć, że przedmiotowa nieruchomość nie podlegała pod dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, wskazać należy, że ani pozwana Agencja Nieruchomości Rolnych ani jej poprzednik prawny nie mieli ustawowego obowiązku badania prawidłowości stosowania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej z 1944 roku, mocą którego nieruchomości rolne zostały przekazane do zasobu Państwowych (...) Ziemskich, przekształconych następnie w 1949 roku w Państwowej Gospodarstwa Rolne, ani obowiązku wszczynania poszukiwań właścicieli znacjonalizowanych majątków. Obowiązku takiego nie przewiduje w szczególności ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 107, poz. 464 ze zm.).

Podkreślić należy, iż okoliczność, iż pozwana powinna posiadać wiedzę o występowaniu nieprawidłowości przy przejmowaniu nieruchomości na własność Skarbu Państwa w trybie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, również nie uzasadnia w okolicznościach niniejszej sprawy wniosku, że pozwana mogła przypuszczać, iż przekazane jej do dyspozycji działki stanowią własność innej osoby. Przede wszystkim, w sprawie istotna jest wiedza pozwanej Agencji (lub jej poprzednika prawnego) jako jednostek odrębnych od Skarbu Państwa, a nie wiedza jednostek organizacyjnych reprezentujących ówcześnie Skarb Państwa. Nie można bowiem utożsamiać pozwanej Agencji ze Skarbem Państwa. Pozwana występuje w obrocie prawnym jako odrębny od Skarbu Państwa podmiot, któremu ustawa przyznała osobowość prawną (art. 33 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz zmianie niektórych ustaw - Dz. U. 1991 Nr 107, poz. 464). Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanym państwowym przedsiębiorstwie gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych (art. 5 ust. 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz zmianie niektórych ustaw).

Nie można również uznać, że data złożenia przez K. B. wniosku z dnia 22 sierpnia 1992 r. o umożliwienie mu i pozostałym spadkobiercom wykupu zespołu pałacowo-parkowego w W., stanowiła początek posiadania nieruchomości przez pozwaną w złej wierze. Jak wynika z poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, w piśmie tym skierowanym do A. (...)Skarbu Państwa powód wskazał, że jest spadkobiercą byłych właścicieli majątku rolnego w W. i zgłosił roszczenie o wykup tego majątku. Treść wniosku K. B. w ocenie Sądu nie tylko nie obalała domniemania posiadania przez pozwaną nieruchomości w dobrej wierze, ale wręcz je potwierdzała. K. B. wyraźnie wskazał, że jest spadkobiercą „byłych” (a nie obecnych) właścicieli oraz że jego zamiarem jest „wykup” (a nie np. żądanie zwrotu) przedmiotowej nieruchomości. Wykładnia tego oświadczenia nie daje podstaw do uznania, że na jego podstawie Agencja powinna była powziąć wiedzę o tym, iż posiada nieruchomość niezgodnie z prawem. Istotnym jest również okoliczność, iż w piśmie tym K. B. w żaden sposób nie odniósł się do podnoszonych w toku niniejszego postępowania twierdzeń, jakoby Agencja miała wiedzę o tym, iż przedmiotowa nieruchomość nie podlegała przejęciu na cele reformy rolnej.

W ocenie Sądu o złej wierze w odniesieniu do posiadania przez pozwaną przedmiotowej nieruchomości można mówić dopiero od momentu ostatecznego zakończenia postępowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia, że nieruchomość nie podpadała pod działanie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej. Utrata dobrej wiary po stronie pozwanej nastąpiła dopiero w chwili, kiedy decyzja Wojewody (...) z dnia 10 lipca 2012 r., sygn. akt (...), stwierdzająca, że zespół pałacowo-parkowy o powierzchni(...)ha położony na działce o nr (...), znajdującej się w obrębie W., gmina D., zapisany w księdze wieczystej nr KW (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. (...)w P., nie podlegał pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, stała się ostateczna, tj. od dnia 19 września 2012 r. Dopiero w oparciu o tę decyzję powodowie zostali wpisani w księdze wieczystej nr (...) jako właściciele nieruchomości w udziałach: 3/8 – K. B., 3/8 - E. B. oraz 2/8 - D. B..

Podkreślenia wymaga, że za przyjęciem dobrej wiary pozwanej przemawia również okoliczność, iż w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości jako właściciel został wpisany Skarb Państwa. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Z kolei w myśl art. 1 dekretu z dnia 24 sierpnia 1945 r. o wpisywaniu do ksiąg hipotecznych prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej, tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze hipotecznej (gruntowej) prawa własności nieruchomości ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. (1) lit. b), c), d) i e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. R. P. z 1945 r. Nr 3, poz. 13), jest zaświadczenie starosty, stwierdzające, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej według powołanych wyżej przepisów. W niniejszej sprawie strona powodowa nie obaliła domniemania wynikającego z art. 3 u.k.w.h., że prawo własności pozwanego ujawnione w księdze wieczystej zostało wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że jeśli zmiana stanu prawnego (własności) nieruchomości nastąpiła z mocy prawa, wpis do księgi wieczystej ma jedynie charakter deklaratoryjny, zmiana własności następuje z mocy samego prawa i jest ona skuteczna wobec wszystkich, niezależnie od treści wpisu w dziale drugim księgi wieczystej. Dotyczy to w szczególności przejścia własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa na mocy ustaw nacjonalizacyjnych, które następowało z mocy samego prawa bez względu na treść wpisu w dziale drugim księgi wieczystej oraz treść domniemania z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i może być podniesione w każdej sprawie (zob. postanowienie SN z dnia 10 maja 2002 r., IV CKN 1024/2000, LEX nr 271657). Powyższe oznacza, że rzeczywisty stan prawny, ukształtowany przepisami dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, wynika z mocy tego aktu prawnego, a nie z dokonania wpisu w księdze wieczystej, niezależnie od tego czy ten wpis dokonany został na wadliwej czy niewadliwej podstawie. Przepis art. 3 u.k.w.h. jest natomiast źródłem domniemania zgodności ujawnionego w księdze wieczystej prawa (prawdziwości wpisu) z rzeczywistym stanem prawnym, a skutki prawne tego ustawowego domniemania trwają aż do chwili ewentualnego skutecznego jego obalenia. Instrumenty prawne i tryb ich realizacji zmierzające do obalenia tego domniemania nie są dowolne i podlegają ograniczeniom zależnym od przedmiotu dochodzonego roszczenia. Ze względu na przewidziany szczególny tryb postępowania, w którym można wykazać, że nieruchomość ziemska nie podlegała, np. ze względu na obszar, przepisom dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, konieczne jest stwierdzenie wyłączenia nieruchomości spod działania dekretu w postępowaniu administracyjnym, przeprowadzonym na podstawie przepisów § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51), który to przepis powołanego § 5 wyłączył w przedmiocie w nim uregulowanym drogę sądową. W § 5 ust. 1 tego aktu stwierdzono bowiem, że orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e należy w I instancji do kompetencji wojewódzkich urzędów ziemskich. Kompetencje te przeszły następnie na wojewodów z mocy art. 3 lit. a dekretu z dnia 12 sierpnia 1946 r. o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej (Dz.U. nr 43, poz. 248). W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, Sąd Najwyższy podkreślił, że prawodawca zdawał sobie sprawę, iż w praktyce mogą powstać wątpliwości, co do tego, czy dana nieruchomość przeszła ex lege na własność Skarbu Państwa na podstawie przepisów dekretu o reformie rolnej. Dlatego przewidział, że orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, należy do kompetencji organów administracji orzekających o tym w formie decyzji, od której stronom przysługuje prawo odwołania. Do rozpoznania zatem sprawy, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu nie jest powołany sąd powszechny (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r., IV CSK 229/13, LEX nr 1438652). W związku z takim uregulowaniem tylko ostateczna decyzja administracyjna może być podstawą ustalenia w procesie cywilnym, że nieruchomości wymienione w art. 2 ust. 1 lit. e nie przeszły na własność państwa. Odnosząc powyższe do analizowanej sprawy, stwierdzić należy, że dopiero rozstrzygnięcie wydane przez właściwy organ w zakończonym prawomocnie postępowaniu administracyjnym, stwierdzające, że nieruchomość nie podpada pod działanie dekretu, obaliło domniemanie wynikające z art. 3 u.k.w.h. i umożliwiło wykazanie w niniejszej sprawie przeciwnego stanu prawnego (por. wyrok SN z dnia 4 października 2001 r., II CKN 609/00, niepubl.).. W niniejszej sprawie powodowie skorzystali z trybu postępowania administracyjnego dopiero w 2012 r., a zatem od momentu ostatecznego załatwienia wskazanej sprawy można uznać, że doszło do obalenia domniemania z art. 3 u.k.w.h. Powodowie nie wykazali natomiast, aby przed tą datą doszło do obalenia wskazanego domniemania.

Mając na uwadze ustalenie, że o złej wierze pozwanej w odniesieniu do posiadania przez nią przedmiotowej nieruchomości można mówić dopiero od momentu ostatecznego zakończenia postępowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia, że nieruchomość nie podpadała pod działanie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, co nastąpiło w dniu 19 września 2012 r. oraz uwzględniając okoliczność, iż niezwłocznie po uprawomocnieniu się decyzji Wojewody (...) w tym przedmiocie pozwana podjęła czynności mające na celu przekazanie zespołu pałacowo-parkowego jego właścicielom, uznać należy, iż powód nie wykazał, aby nieruchomość będąca przedmiotem niniejszego postępowania ulegała dalszej dewastacji po tym dniu. Wskazać należy, iż strona powodowa konsekwentnie w toku postępowania podnosiła, iż zespół pałacowo-parkowy w 2011 r. znajdował się w gorszym stanie aniżeli w 1991. W roku 2011 pozwana Agencja pozostawała w dobrej wierze, zatem jedynie okoliczności mające miejsce po dniu 19 września 2012 r. mogłyby zostać uwzględnione jako podstawa do przypisania pozwanej odpowiedzialności za pogorszenie stanu nieruchomości.

Tymczasem strona powodowa takich okoliczności w niniejszej sprawie nie wykazała. Powód K. B. wskazywał jedynie, że od listopada 2013 r. w obiekcie nie funkcjonowała energia elektryczna, nie działała żadna instalacja oprócz elektryczności w kaplicy. Okoliczności te nie mają jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia, bowiem w dniu 21 listopada 2013 r. pozwana A. (...)przekazała powodom nieruchomość, zatem w okresie tym pozwana nie była już jej posiadaczem.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo w całości, o czym orzekł w punkcie 1. sentencji wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi powodów, jako stronę przegrywającą sprawę i zasądzając od powodów na rzecz pozwanego kwotę 14.417 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Na koszty poniesione przez stronę pozwaną złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w kwocie 14.400 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.) oraz kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, wynikająca z art. 6 ust. 1 pkt w zw. z częścią IV. załącznika do ustawy o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1827).

SSO Izabela Korpik